Merkez Bankası kurları nasıl belirleniyor?
Ülkemizde 2001 krizinin ardından dalgalı döviz kuru rejimi uygulanmaya başlandı.
Merkez Bankasının bir döviz kuru hedefi ve taahhüdü bulunmuyor.
Uygulanmakta olan kur rejiminde, döviz kuru bir politika aracı olarak kullanılmıyor.
Döviz arz ve talebini belirleyen esas unsurlar, iktisadi temeller, uygulanan para ve maliye politikaları, uluslararası gelişmeler ve beklentilerdir.
Ancak,
Merkez Bankası,
Döviz kurunun iktisadi temellerden belirgin şekilde sapması,
Kur piyasasında yüksek oynaklık oluşması,
Kur gelişmelerinin fiyat istikrarı ve finansal istikrara yönelik risk oluşturması,
Halinde tedbirler alıyor..
***
Gösterge Kurlar;
Merkez Bankası tarafından her iş günü, saat 15.30’da belirleniyor.
1 ABD doları karşılığında,
Türk Lirası döviz kurunu şu şekilde belirliyor;
Öncelikle
10.00-15.00 arasında her saat başı,
Bankalar arası döviz piyasasında,
1 ABD doları karşılığında Türk lirasına fiyat veren bankaların alım ve satım fiyat ortalamasını alıyor.
Ortaya çıkan bu 6 değerin de ortalamasını alarak bir “orta değer” tespit ediyor.
Orta değere iskonto ve prim uygulayarak alış ve satış kurlarını belirliyor.
Kur Ortalamaları Hesaplama Saatleri:
10.00: 1’inci Ortalama
11.00: 2’inci Ortalama
12.00: 3’üncü Ortalama
13.00: 4’üncü Ortalama
14.00: 5’inci Ortalama
15.00: 6’ıncı Ortalama
Benzer şekilde diğer döviz kurları için de, uluslararası piyasalardaki çapraz kurların 10.00-15.00 arasında alınan 6 değerinin aritmetik ortalaması ABD doları orta değerine uygulanarak diğer döviz kurları için de orta değerler hesaplanmakta,
Her bir döviz kuru için belirlenen orta değerlere iskonto ve prim uygulanarak ilgili döviz kurlarının döviz alış ve döviz satış değerleri belirleniyor.
Yukarıdaki tabloda yer alan saatlerde belirlenmiş ortalamalar ve orta değer ile ABD doları/euro çapraz kurları;
Ertesi iş günü Merkez Bankası İnternet sitesindeki Piyasa Verileri sayfasında ilan ediliyor.
Her iş günü belirlenen Merkez Bankası gösterge niteliğindeki döviz ve efektif alış-satış kurları ise, aynı gün içerisinde 15.30’da İnternet sitesinde ilan edilir, ertesi gün ise Resmi Gazete’de yayımlanıyor.
Yayımlanan bu kur değerleri; hiçbir kişi veya kurumu bağlamamakla birlikte, belirlendikleri günden bir iş günü sonra, Merkez Bankası tarafından gişe ve bazı muhasebe işlemlerinde kullanılabiliyor.
***
Merkez Bankası dışındaki gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılan işlemlerde ise,
Hangi kurun uygulanacağına bu kişilerin kendileri karar veriyor.
Bunun yanında; resmi tatiller, hafta sonları ve yarım gün çalışılan günlerde gösterge kur belirlenemiyor.
Alım satıma konu olmayan, dolayısıyla gösterge niteliğinde Türk lirası karşılıkları belirlenmeyen bazı dövizler yine Merkez Bankasının konusuna giriyor.
Bu nitelikteki döviz kurlarının Türk lirası karşılıkları da günlük olarak hesaplanıp Merkez Bankası İnternet sitesinde ilan ediliyor.
Gösterge niteliğindeki kurlara,
Merkez Bankası İnternet sitesindeki,
'İstatistikler-Döviz Kurları' bölümünden,
Elektronik Veri Dağıtım Sisteminden (EVDS) ulaşılabilir.
Merkez Bankası veznelerinden gerçek kişilere,
Döviz alış ve satış işlemi yapılılamıyor.
***
Rezerv yönetim stratejisi belirlenirken,
Merkez Bankasının yükümlülük yapısı,
Hazine adına yabancı para cinsinden borç ödemeleri,
Hazine borçlanma stratejileri ile iç ve dış ekonomideki dönemsel gelişmeler gibi pek çok unsur dikkate alınmakta;
Uygulanacak stratejinin mevcut döviz kuru rejimi ve para politikaları ile uyumlu olmasına özen gösteriliyor.
***
Merkez Bankasının döviz rezervi ne kadar olduğuna,
Döviz rezervi bilgisine Elektronik Veri Dağıtım Sistemi’nde (EVDS) yer alan “TCMB Bilanço Verileri” başlığı altındaki “Merkez Bankası Rezervleri” alt başlığından haftalık verilere;
“Ödemeler Dengesi, Uluslararası Yatırım Pozisyonu” başlığı altındaki “Uluslararası Rezervler” alt başlığından ise aylık verilere ulaşılabiliyor.
***
Merkez Bankası rezervi şunlardan oluşur;
Uluslararası rezervler;
Ülkelerin para otoriteleri tarafından kontrol edilen, kullanıma hazır, birbirlerine çevrilebilme özelliği bulunan ve uluslararası ödeme aracı olarak kabul edilen varlıklardır.
***
Uluslararası rezerv olarak sayılan varlıklar şunlardır:
Konvertibl (birbirlerine dönüştürülebilir) döviz varlıkları (euro, ABD doları, İngiliz sterlini vb.),
Uluslararası standartta altın,
Özel Çekme Hakları,
Uluslararası Para Fonu (IMF) Rezerv Pozisyonu,
Bir ülkenin döviz rezervleri, dış ödeme zorluklarının yaşanması durumunda parasal yetkililer tarafından kontrol edilen, kullanıma hazır dış varlıklar olarak tanımlanabiliyor.
Döviz rezervleri, doğrudan finansman kaynağı olabileceği gibi, dış ödeme güçlüklerinin neden olabileceği olumsuzlukların dolaylı olarak düzenlenmesi ve denetlenmesinde, döviz kurunu etkilemek suretiyle, piyasalara müdahale amacıyla kullanılabiliyor.
***
Merkez Bankasının altın rezervi bulundurmasının nedeni;
Stratejik bir rezerv tutma aracı olması ve her an nakde çevrilebilme özelliği nedeni ile toplam ulusal rezervlerimizin bir kısmının altın olarak tutulması tercih ediliyorr.
Merkez Bankasının döviz rezervleri muhabir bankalar ve diğer ülke merkez bankalarında açtırılmış olan cari ve senet saklama hesapları aracılığı ile muhafaza ediliyor.
Ayrıca,
Rezervinin küçük bir kısmı,
Bankanın gereksinimlerini ve yurt içi piyasalarda oluşan yabancı para efektif talebini karşılamak amacı ile Banka kasalarında efektif olarak tutuluyor.
***
Altın rezervlerinin bir kısmı ülkemiz sınırları içinde muhafaza edilirken,
Kalan miktarı yurt dışında diğer ülke merkez bankalarında muhafaza ediliyor.
Bu altın rezervi, doğrudan yatırım işlemlerinde kullanmak amacı ile merkez bankaları nezdinde açılmış olan altın saklama hesaplarında tutuluyor.
***
Uluslararası standarda sahip olan Merkez Bankası altın rezervleri,
Rezerv yönetim politikası ve uluslararası bankacılık teamüllerine bağlı kalınarak,
Doğrudan,
Alım/satım,
Vadeli ve vadesiz altın deposu,
Altın swapları,
Stand-by imkanları,
Location swap işlemleri,
Yapılarak değerlendiriliyor.
...